سگ‌های بلاصاحب در استان البرز؛ چالشِ شیب‌دار، فرصتِ کنترل و راهکارهای علمی
وضعیت نشان‌دهنده عدم وجود یک برنامه منسجم و علمی برای مدیریت جمعیت سگ‌های بلاصاحب است.
بی‌گناهان سرگردان: سگ‌های بلاصاحب، محصول اشتباهات ما
اگرچه حضور سگ‌های بی‌سرپرست ممکن است سیمای عمومی شهر را برهم زند یا در حاشیه شهر سبب ایجاد نگرانی‌هایی شود، اما نباید از خاطر برد که این حیوانات مقصر وضعیت موجود نیستند. این معضل، نتیجه مستقیم سوءمدیریت یا رهاسازی آنها توسط انسان‌هاست. سگها نیز بخشی از چرخه حیات‌اند و نیازمند زیستگاهی امن برای زندگی هستند؛ وظیفه ماست که به جای طرد، راهکاری مسئولانه و اخلاقی برای همزیستی و ساماندهی آنها بیابیم.
در استان البرز — که همجوار پایتخت و مناطق صنعتی ـ مسکونی پرتراکم است — مسئله سگ‌های بلاصاحب به یکی از معضلات شهری و زیست‌محیطی جدّی تبدیل شده است. در این استان، علاوه بر نگرانی‌های بهداشت عمومی، موضوع تعادل اکولوژیکی، شکار جوندگان شهری و هزینه‌های اجرایی بسیار بالا مطرح هستند. این گزارش سعی دارد وضعیت موجود را با آمار و تحلیل توضیح دهد، اشتباهات رایج را بازگو کند و چشم‌اندازی علمی برای حل مسئله ارائه دهد.
وضعیت استان البرز
براساس گزارشِ ایمنا، در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۱ هزار مورد سگ‌گزیدگی در استان البرز ثبت شده بود؛ این عدد در سال ۱۴۰۲ به حدود ۱۶ هزار مورد رسیده است و در سه‌ماهه نخست سال جاری نیز حدود ۵۰۰۰ مورد گزارش شده است.
گزارش دیگری از خبرگزاری ایرنا می‌گوید که سالانه بین ۱۵ تا ۲۰ هزار مورد آسیب از ناحیه حیوانات در البرز رخ می‌دهد و در این میان، نقش سگ‌های ولگرد بیشتر از سایر حیوانات گزارش شده است.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان البرز یادآور شده که بیش از ۱۵ هزار نفر در سال گذشته به‌دلیل حیوان‌گزیدگی (اغلب سگها) به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند؛ و نیز تأکید کرده که هزینه‌های مربوط به زنده‌گیری، عقیم‌سازی و نگهداری سگ‌های بلاصاحب «بالا» هستند.
همچنین، مسئولان شهرداری کرج گزارش داده‌اند که هزینه جمع‌آوری سگ‌های بلاصاحب طی یک سال در این کلان‌شهر به حدود ۱۰ میلیارد تومان می‌رسد.
این آمارها نشان می‌دهند که استان البرز نه فقط با «تعداد زیاد» سگ‌های بلاصاحب مواجه است، بلکه با هزینه‌ها، حوادث بهداشتی، و ضعف هماهنگی بین‌شهری نیز روبه‌روست.
آیاباید سگها را قتل عام کرد؟ بیشک خیر
اگر سگها (به ویژه سگ‌های اهلی) از جهان حذف شوند، چه اتفاقی می‌افتد؟
حذف سگها تأثیرات متفاوتی دارد که بیشتر در سه حوزه اصلی مشاهده می‌شود:
۱. تأثیرات بر اکوسیستم و تعادل زیستی (سگ‌های ولگرد و وحشی)
بخش بزرگی از سگها در جهان، سگ‌های بلاصاحب یا ولگرد هستند که به عنوان شکارچیان ثانویه در اکوسیستم‌های شهری و حاشیه شهرها نقش ایفا می‌کنند.
افزایش ناگهانی جمعیت جوندگان و آفات: سگ‌های ولگرد در بسیاری از مناطق شهری، یکی از کنترل‌کننده‌های طبیعی جمعیت جوندگان (مانند موش‌ها) و برخی پستانداران کوچک هستند. حذف آنها می‌تواند منجر به افزایش ناگهانی و انفجاری این موجودات شود که خود باعث گسترش بیماری‌ها (مانند طاعون) و آسیب به زیرساخت‌ها و محصولات کشاورزی خواهد شد.
جابه‌جایی یا رشد جمعیت کانیورهای وحشی (گوشتخواران): در برخی مناطق، سگ‌های ولگرد و بومی با گوشتخواران وحشی کوچک‌تر (مانند شغال و روباه) رقابت می‌کنند یا حتی آنها را شکار می‌کنند. حذف سگها می‌تواند فضای خالی را برای رشد و گسترش جمعیت این گونه‌ها فراهم کند.
افزایش زباله‌های شهری:سگها در بسیاری از جوامع در سطح زمین غذا می‌خورند و به نوعی به حذف بقایای مواد غذایی در معابر و اطراف اماکن عمومی کمک می‌کنند. حذف آنها می‌تواند به افزایش زباله‌ها و پسماندهای غذایی رها شده در شهرها منجر شود.
۲. تأثیرات بر سلامت روان و اجتماع انسانی (سگ‌های خانگی و کاری)
بخش بزرگی از نقش سگها در زندگی انسان، اجتماعی و روانی است.
بحران سلامت روان: سگها به عنوان حیوانات خانگی، نقش اساسی در کاهش استرس، مبارزه با تنهایی و افزایش فعالیت بدنی صاحبان خود دارند. حذف آنها می‌تواند منجر به یک بحران روانی و عاطفی بزرگ، به ویژه در میان سالمندان، افراد تنها یا بیمار شود.
فروپاشی خدمات حیاتی: سگ‌های کاری (مانند سگ‌های راهنما برای نابینایان، سگ‌های جستجو و نجات، سگ‌های پلیس و ردیاب مواد) خدمات حیاتی و جایگزین‌ناپذیری ارائه می‌دهند. حذف آنها باعث اختلال جدی در حوزه‌های امنیتی، درمانی، و کمک‌رسانی در بلایای طبیعی خواهد شد.
اختلال در کشاورزی و دامداری: سگ‌های گله (مانند سگ‌های نگهبان دام) برای حفاظت از گله‌ها در برابر شکارچیان، هزاران سال است که به کار گرفته می‌شوند. حذف آنها منجر به تلفات شدید دام‌ها و به دنبال آن بحران اقتصادی در دامداری‌ها خواهد شد.
۳. تأثیرات اقتصادی
صنایع وابسته: بخش عظیمی از صنایع (تولید غذا، تجهیزات، خدمات دامپزشکی، تربیت و نگهداری) که مستقیماً به حضور سگها وابسته هستند، دچار فروپاشی اقتصادی می‌شوند.
در حالی که حذف سگها به معنای فروپاشی فوری زنجیره غذایی و انقراض جهانی مانند زنبورها نیست، اما منجر به اختلال جدی در اکوسیستم‌های شهری، افزایش مشکلات بهداشت عمومی (به دلیل رشد جوندگان) و یک بحران عمیق روانی، اجتماعی و اقتصادی برای جوامع انسانی خواهد شد.به طور خلاصه، زنبورها برای بقای طبیعت ضروری هستند، اما سگها برای مدیریت محیط و سلامت اجتماعیِ ساخته شده توسط انسان، حیاتی و غیرقابل جایگزین‌اند.
آیا سگ‌های بلاصاحب جوندگان شهری را شکار می‌کنند؟
در البرز، مانند بسیاری از کلان‌شهرها، سگ‌های بلاصاحب — به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای یا نزدیک نقاط زباله و پسماند — توانایی شکار جوندگان شهری را دارند. اما چند نکته مهم باید مد نظر قرار گیرد:
رفتار شکار عمدتاً در شرایطی دیده می‌شود که دسترسی به غذاهای انسانی کمتر باشد؛ در حالی‌که در مناطق شهری با منابع غذایی انسانی فراوان، انگیزهٔ شکار کاهش می‌یابد.
حتی اگر شکار جوندگان انجام شود، نمی‌توان آن را به‌عنوان راهکار اصلی کنترل آفات شهری پیشنهاد داد؛ چرا که اثر آن نامنظم و غیرقابل پیش‌بینی است.
در استان البرز، مسئولان شهرداری کرج به وجود زیستگاه‌های مساعد برای سگها (مثلاً زباله‌های حلقه دره، باغستان) اشاره کرده‌اند و تأکید کرده‌اند که «ترحم افراطی» (یعنی تغذیه بی‌قید و شرط سگها) مسیر انتقال آنها به محیط شهری را تسهیل کرده است.
بنابراین، شکار جوندگان توسط سگ‌های بلاصاحب واقعیت دارد، اما این نباید جایگزین برنامه علمی مدیریت جمعیت، عقیم‌سازی و واکسیناسیون شود
تجربه جهانی و مقایسه
در استان البرز، مشکل به‌مراتب بزرگ‌تر از صرفاً «جمع‌آوری» است؛ بلکه کُنه مسئله عدم هماهنگی بین شهرستان‌ها، ضعف زیرساخت‌های پناهگاه و بودجه محدود است. یکی از گزارش‌ها می‌گوید: «در کرج باید ماهانه ۲۰۰ تا ۴۰۰ قلاده سگ عقیم‌سازی شود».
مقایسه:
کشورهایی مانند هند و ترکیه سال‌هاست برنامه‌هایی چندوجهی اجرا کرده‌اند: عقیم‌سازی گسترده، واکسیناسیون، ثبت دیجیتال و تغذیه کنترل‌شده. در البرز ما — با آمار هرساله بالا و هزینه‌های قابل توجه — می‌توان از این تجارب درس گرفت.
هزینه‌های اجرایی و اشتباهات رایج
هزینه حدود ۱۰ میلیارد تومان سالانه در کرج تنها برای جمع‌آوری و نگهداری سگ‌های بلاصاحب گزارش شده است.
اشتباهاتی که به افزایش هزینه‌ها و کاهش اثربخشی منجر شده‌اند عبارت‌اند از:
عدم پوشش کامل شهرستان‌ها (همکاری شهرداری‌ها نامناسب است)
تغذیه بی‌رویه سگها توسط عموم مردم که باعث جاذبه بیشتر و تکثیر سریع‌تر می‌شود.
رهاسازی دوباره سگها بدون پیگیری اثرات عقیم‌سازی یا ثبت دقیق.
برنامه‌های مقطعی بدون بودجه پایدار یا ارزیابی علمی.
پیشنهاد راهبردی برای استان البرز
۱. راه‌اندازی برنامه‌ی استانی سراسری» تحت عنوان «ساماندهی کامل سگ‌های بلاصاحب» با بودجه مشخص، پوشش شهرستانی و ارزیابی دوره‌ای.
۲. افزایش ظرفیت پناهگاه‌ها در مناطق کلیدی (باغستان، حلقه دره).
۳. پوشش واکسیناسیون حداقل ۷۰٪ جمعیت سگها برای جلوگیری از هاری.
۴. عقیم‌سازی ماهانه حداقل ۴۰۰ قلاده (بر اساس گزارش کرج) و ثبت دیجیتال هر قلاده.
۵. آموزش عمومی و ممنوع کردن تغذیه بی‌قید و شرط سگها در معابر عمومی.
۶. انتشار شفاف داده‌ها توسط شهرداری‌ها و نظارت مردمی از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد.
نتیجه‌گیری
استان البرز با چالشی جدی روبه‌روست — نه فقط از نظر «تعداد» سگ‌های بلاصاحب، بلکه از منظر هزینه، سلامت عمومی و ضعف مدیریت استانی. اما این بحران، فرصت نیز هست؛ فرصتی برای ساختن مدلی که می‌تواند در سایر استان‌ها هم الگوبرداری شود. با ترکیب دانش، بودجه مناسب، شفافیت و همت جمعی، می‌توان وضعیت را بهبود بخشید و از هزینه‌های انسانی و مالی بالاتر جلوگیری کرد.
منابع
ایمنا – «آمار قابل توجه سگ‌گزیدگی در استان البرز»
ایرنا – «سگ‌های ولگرد و حادثه‌های پیاپی برای شهروندان البرزی»
ایرنا – «آمار حیوان‌گزیدگی در البرز سه برابر شد»
دیده‌بان البرز – «۵ هزار سگ‌گزیدگی در البرز از ابتدای سال جاری تاکنون»
فارس – «سگ‌های بلاصاحب پس از زنده‌گیری چه آینده‌ای دارند»
ابتکارنیوز – «ساماندهی سگ‌های بلاصاحب البرز بدون هماهنگی همه شهرستان‌ها نتیجه‌بخش نیست»
گزارش از پایگاه خبری آیین باور
